We need to talk about AI

De mensheid bestaat uit revoluties

In zijn boek ‘Sapiens - Een kleine geschiedenis van de mensheid’ schetst de historicus Yuval Noah Harari hoe de mens in drie grote stappen evolueerde. De eerste fase, zo klinkt het, was de cognitieve revolutie die 70.000 jaar geleden begon. We gingen van aap naar mens en begonnen na te denken over de zin van het leven. Concepten als rechtvaardigheid en godsdienst maakten hun intrede, en de Homo Sapiens besloot het continent Afrika te verlaten. Bij de uitbreiding van het leefgebied botste de Homo Sapiens op de fysiek veel sterkere Neanderthaler, maar die konden we verslaan door samenwerking en vanwege ons verder ontwikkelde brein. Emancipatie zorgde ervoor dat we konden overleven. De cognitieve revolutie werd gevolgd door de landbouwrevolutie (10.000 B.C.). Dit gebeurt wanneer we overschakelen van jagen naar landbouw en het nomadenleven inruilen voor gesettelde gemeenschappen.

Vele eeuwen later, zo’n vijfhonderd jaar geleden, volgde de wetenschappelijke revolutie. Grote denkers als Newton en Copernicus veranderden de wetenschappen voorgoed, en dankzij baanbrekende uitvindingen brak een nieuw tijdperk aan. Het Europees imperialisme bracht de wereld in kaart, en zorgde voor gigantisch grote rijken.

De meest recente verandering is de tweede cognitieve revolutie uit de jaren 50. Wetenschappers gingen het innerlijke van de mens analyseren, en het filosofisch denken maakte een opmars. Artificiële intelligentie dook op als concept, maar het is pas dankzij technologische innovaties van de voorbije jaren volledig ingeburgerd geraakt.

In elke fase van de geschiedenis werd de mens geconfronteerd met technische vooruitgang, wat uitmondde in hoe we vandaag leven. Wie niet mee op de kar van deze revoluties/evoluties sprong was gedoemd om achtergelaten te worden.

Van domme naar slimme AI

In de presentatie op onze Haxx-conferentie dook consultant Lukas Petit diep in AI, de mogelijkheid van een machine om mensachtige vaardigheden te vertonen. Zo kan software onder andere redeneren, leren en plannen, of zelfs creatief zijn.

Dankzij machine learning kan de technologie aan de hand van patronen en data beslissingen nemen. Sinds het bestaan van generative AI gebeurt dat voornamelijk via deep learning, waarbij het programma zichzelf slimmer maakt en vooral in staat is zelf beslissingen te maken. Dit is het grote verschil met de “oude” AI. Daar was elk resultaat perfect traceerbaar en zal dezelfde input altijd dezelfde output terug geven. Met generative AI is dit niet meer het geval.

‘We staan op een kantelpunt. Er zijn veel dingen aan het veranderen, en we zullen nog veel evoluties meemaken’, vertelde Lukas. De impact van AI op verschillende sectoren is gigantisch. Denk maar aan de gezondheidszorg, waar toepassingen als Barco Demetra artsen helpen om via beeldherkenning huidkanker efficiënter op te sporen. In de landbouw kunnen de tractoren van spelers als John Deere dan weer onkruid herkennen, en zelfrijdende wagens weten in theorie hoe ze zich aan de verkeersregels moeten houden. ‘Bedrijven die nu niet op de kar springen zijn gesjareld’, concludeerde Lukas. ‘Ik vind dat we AI moeten omarmen en moeten zoeken naar de voordelen om ons te assisteren. Of we het nu willen of niet: de technologie heeft een grote impact op ons dagelijks leven.’

De gevaren van AI

Aan deze gigantische evolutie, wat generative AI is, zijn er natuurlijk ook nadelen verbonden - volgens doemdenkers is het einde van de wereld zelfs nabij. Volgens Lukas zal het zo’n vaart niet lopen, al zijn er wel verschillende aspecten waar we stil bij moeten staan. ‘Bij het verzamelen en gebruiken van data komt heel wat kijken. Heeft iedereen wel toestemming gegeven om programma’s te laten trainen op hun data? Wie is de eigenaar van die gegevens? Welke bronnen gebruiken systemen zoals ChatGPT? Het zijn maar enkele van de vragen waar ik mee zit.’

Op het eerste zicht onschuldige data van één applicatie kan ook voor totaal iets anders ingezet worden - de zogenaamde function creep. Soms kan het ook vrij onschuldig beginnen, bewees Lukas met een voorbeeld. ‘Wat als je verzekeraar over een paar jaar korting geeft als hij toegang krijgt tot je Strava-account? Het kan heel sympathiek beginnen, maar ook doorslaan. 'Voor je het weet krijg je geen levensverzekering meer omdat je onvoldoende sport.’

Dezelfde beeldherkenning die huidkanker of onkruid kan spotten, kan ook gebruikt worden om aan de hand van facial recognition mensen te herkennen en te categoriseren. Het is de motor achter stalkersoftware zoals PimEyes, en kan de basis vormen voor deepfakes. ‘De grens tussen de waarheid en iets dat erop lijkt wordt steeds dunner’, zei Lukas. ‘Fake nieuws maakt het makkelijk om mensen te manipuleren, maar ook los daarvan is er weinig transparantie. 'Hoe weten we bijvoorbeeld of er geen bedrijven zijn die de resultaten op onder andere ChatGPT bijsturen, door bepaalde negatieve informatie over hen minder aan bod te laten komen in antwoorden?’

En dan zijn er nog heel wat ethische vraagstukken, die bijvoorbeeld draaien rond de verantwoordelijkheid van de bedrijven die zo’n algoritmes maken en gebruiken. Wiens schuld is het wanneer een zelfrijdende wagen een ongeval veroorzaakt? Wie is eigenaar van gevoelige data? Hoe beveiligen we systemen tegen hackers? En hoe vermijden we vooroordelen doordat algoritmes getraind worden op data die sowieso al bepaalde vooroordelen bevatten en mensen of voorwerpen verkeerd categoriseren?

De Europese AI Act

Gelukkig zijn er wetten en richtlijnen die heel wat van die vragen beantwoorden. Zo keurde het Europees Parlement op 15 juni 2023 als eerste wetgevend orgaan wereldwijd richtlijnen rond AI goed. Het is wereldwijd een primeur, maar tegelijkertijd komen de wetten volgens critici hopeloos te laat. Artificiële intelligentie evolueert zodanig snel, dat het wetgevend kader altijd achterhaald zal zijn.

‘In eerste instantie gaat men AI in verschillende categorieën onderverdelen, op basis van de impact die de technologie heeft. Sommige zaken zijn zeer onschuldig, zoals een algoritme dat gebruikt wordt in een spamfilter of videospel. Chatbots en bankapps moeten dan weer transparanter zijn hoe ze met AI omgaan. Nog zwaarder zijn de regels voor zelfrijdende wagens en robotchirurgie. Daarnaast zijn sommige toepassingen ronduit verboden, zoals de sociale ratingsystemen die we uit China kennen.’

De Europese wetgeving vertrekt vanuit een aantal belangrijke pijlers die een rechtstreeks antwoord bieden op de gevaren die Lukas in zijn presentatie aanhaalde. Zo moet de mens altijd de baas blijven, en de technologie robuust en veilig zijn. Privacy en data governance spelen een rol, en bedrijven moeten transparant zijn over onder andere de diversiteit in databronnen. Het sociale aspect moet steeds centraal staan, en men moet verantwoordelijken aanduiden.

‘In eerste instantie gaat men AI in verschillende categorieën onderverdelen, op basis van de impact die de technologie heeft. Sommige zaken zijn zeer onschuldig, zoals een algoritme dat gebruikt wordt in een spamfilter of videospel. Chatbots en bankapps moeten dan weer transparanter zijn hoe ze met AI omgaan. Nog zwaarder zijn de regels voor zelfrijdende wagens en robotchirurgie. Daarnaast zijn sommige toepassingen ronduit verboden, zoals de sociale ratingsystemen die we uit China kennen.’

De Europese wetgeving vertrekt vanuit een aantal belangrijke pijlers die een rechtstreeks antwoord bieden op de gevaren die Lukas in zijn presentatie aanhaalde. Zo moet de mens altijd de baas blijven, en de technologie robuust en veilig zijn. Privacy en data governance spelen een rol, en bedrijven moeten transparant zijn over onder andere de diversiteit in databronnen. Het sociale aspect moet steeds centraal staan, en men moet verantwoordelijken aanduiden.

Naast zaken waar regelgeving soelaas kan bieden heeft Lukas nog andere vragen waar hij stil bij wil staan. Waar Lukas bij stil wil staan. ‘We verliezen veel basic skills door ons denkproces uit handen te geven. Als we alles laten voorkauwen, kunnen we niet langer innoveren. Tools zoals Copilot laten ons sneller maar niet per se beter werken, maar als ontwikkelaar en als mens is het vooral belangrijk om te weten waar je mee bezig bent. Probleemoplossend denken is essentieel voor onze cognitieve evolutie en van onschatbare waarde in het dagelijks leven. Artificiële intelligentie zal onze productiviteit ongetwijfeld verhogen en veel taken makkelijker maken. Als mens moeten we hier bewust mee omgaan. Het creatieve denkproces en onze basis skills mogen we niet uit handen geven. Deze vaardigheden moeten we constant blijven gebruiken en onszelf actief verplichten om niet altijd de snelste weg in te slaan. Enkel zo kan de evolutie van de mensheid verder gezet worden.'